نقش کشاورزی پایدار در افزایش راندمان تولید و حفاظت از محیط زیست
خبرگزاری فارس لرستان- رضا نامداری دکتری تخصصی گیاهپزشکی، محیط زیست هدیه‌ای از طرف خالق هستی بخش است، اهمیت حفاظت از آن دوچندان بوده و تکلیف نگهداری از آن ضروری‌تر است.
همین جایگاه ویژه و ارزشمند باعث شده که اهمیت حفاظت از محیط زیست هم جنبه معنوی داشته باشد و هم جنبه قانونی.
در لرستان که یک و هفت دهم مساحت کشور را داراست، الطاف و موهبت‌های الهی به فراوانی یافت می‌شوند به‌عنوان مثال وجود 10 درصد جنگل‌های کشور، هزار و200 گونه گیاهی که حدود 200 گونه از آن‌ها گیاه دارویی هستند، جاری بودن 12 درصد آب‌های روان کشور، وجود 25 درصد تنوع زیستی ایران در لرستان گوشه‌ای از محیط زیست غنی این خاک زرخیز است.
این پتانسیل بالا باعث شده تا حدود 780 هزار هکتار از اراضی استان تحت کشت محصولات مختلف کشاورزی باشد و این آمـار و ارقام نشان می‌دهد که لرستان قابلیت بالایی برای کشاورزی دارد و بخش قابل توجهی از جمعیت استان در روستاها به کشت و کار مشغول هستند و از این طریق امرار معاش می‌کنند.
متأسفانه به رغم ظرفیت غنی استان از نظر محیط زیست و منابع طبیعی، شاهد هستیم آن‌گونه که باید، از این نعمت خدادادی استفاده درست نمی‌شود به‌طوری‌که هرساله با توسعه سطوح زیرکشت و افزایش سطح کمی محصولات زراعی و باغی مختلف، ضربه قابل توجهی به آب، خاک و هوا که سه عنصر مهم محیط زیست هستند وارد می‌شود که شاید علت اصلی آن، عدم آگاهی بهره‌برداران از ضرورت حفاظت از محیط زیست و ناآشنا بودن آن‌ها نسبت به اصول و مبانی کشاورزی پایدار باشد.
در گذشته‌های نه چندان دور، کشاورزان زحمتکش هم استانی، روش‌های مرسوم و دیرینه کاشت، داشت و برداشت را در اراضی خود به‌کار می‌بردند اما کشاورزی سنتی و استفاده از روش‌های آن، علاوه بر تحمیل رنج و زحمت زیاد به کشاورز، نتیجه مطلوب و آن‌چنانی برای وی نداشت؛ امروزه با پیشرفت علم کشاورزی و ورود تکنولوژی‌هایی از جمله کاربرد انواع کودهای شیمیایی، سموم آفتکش و توسعه مکانیزاسیون در مزارع، کشاورزان در روستاهای لرستان مشغول به کشاورزی نسبتاً مدرن هستند و در زمین‌های زراعی، به کاشت محصولات مناسب منطقه اقدام می‌کنند و شاهد افزایش سطوح زیرکشت، افزایش کمیت محصولات کشاورزی و رفاه بیشتر کشاورزان هستیم.
این روند افزایشی با افزایش جمعیت و نیاز بیشتر به غذا، هرساله شتاب بیشتری می‌گیرد اما در کنار افزایش کمیت محصولات کشاورزی، بهبود رفاه و افزایش درآمد کشاورز، سلامت محیط زیست و سلامت مصرف‌کنندگان محصولات کشاورزی افزایش نیافته و کشاورزی که در حال حاضر انجام می‌شود اکوسیستم را به شدت تغییر داده و بهره‌برداری کشاورز از منابع طبیعی، یک جانبه، بی‌رویه و بدون رعایت جنبه‌های حفاظتی است و فقط برای تأمین منافع کوتاه مدت انجام می‌شود.
ممکن است این سؤال پیش بیاید محیط زیست چیست و چــرا حفاظت از آن ضروری است؟ چرا در رسانه‌های مختلف بارهــا از حفاظت محیط زیست گفته می‌شود؟ چرا در تقویم رسمی کشور مناسبت‌های مختلفی را برای محیط زیست در نظر گرفته‌اند و به آن توجه می‌شود؟
در پاسخ به این سؤال و سؤالات مشابه، بایستی در ابتدا به تعریف محیط زیست پرداخت و گفت: محیط زیست، مجموعه پدیده‌هایی که انسان و سایر موجودات زنده را احاطه کرده و با یکدیگر در کنش متقابل هستند به عبارت ساده‌تر می‌توان گفت محیط زیست شامل آب، هوا، خاک، عوامل درونی و بیرونی مربوط به زیست هر موجود زنده است و چون همه ما اعتقاد داریم هرچیز با ارزش و گرانبها مستلزم نگهداری و حفاظت است، قطعاً محیط زیست نیز از این قاعده مستثنی نیست و چون هدیه‌ای از طرف خالق هستی بخش است، اهمیت حفاظت از آن دوچندان بوده و تکلیف نگهداری از آن ضروری‌تر است.
همین جایگاه ویژه و ارزشمند باعث شده که اهمیت حفاظت از محیط زیست هم جنبه معنوی داشته باشد و هم جنبه قانونی. در بررسی جنبه مذهبی ضرورت حفاظت از محیط زیست، با نگاهی به آیات، روایات و سیره اهل بیت (علیهم السلام) به خوبی روشن می‌شود که هیچ مکتبی مانند اسلام، به طبیعت و محیط زیست اهمیت نداده است.
در بسیاری از آیات قرآن کریم، انسان‌ها به مطالعه طبیعت و عناصر آن راهنمایی شده‌اند؛ همچنین بسیاری از سوره‌های قرآن کریم به نام یکی از عناصر طبیعت نام‌گذاری شده‌اند ،به عنوان مثال سوره‌های مبارکه رعد، نحل، نور، عنکبوت، نجم، شمس و غیره که این نام‌گذاری به وضوح اهمیت این عناصر رو گوشزد می‌کند.
خداوند منان، سرنوشت بشر را به گونه‌ای رقم زده که در دامان طبیعت رشد کند و به آن نیازمند باشد؛ طبیعت به شکلی خلق شده که در خدمت انسان باشد و نیازهای او را برطرف کند که در آیات مختلفی به این نکته اشاره شده است، به عنوان مثال آیه 29 سوره مبارکه بقره فرموده: هو الذی خلق لکم ما فی الارض جمیعا. اوست آن آفریننده‌ای که هر آنچه در زمین است برای شما آفرید.
و یا در آیه 49 سوره مبارکه قمر فرموده است که همه چیز در جهان آفرینش بر پایه نظم و عدالت استوار است و هر چیزی به اندازه لازم آفریده شده است، در قرآن کریم، از نابود کردن و تخریب محیط زیست به عنوان اعتداء (تجاوز) نام برده شده و بر این اساس، کسانی‌که رفتار ناشایست نسبت به محیط زیست داشته باشند، از رحمت و محبت خداوند محروم خواهند بود که این موضوع در آیه 86 سوره مبارکه مائده بیان شده همچنین در کنار نهی انسان از ایجاد لطمه به محیط زیست، در آیات مختلفی، انســـــان به آباد کردن زمین هدایت شده است.
به عنوان مثال در آیه 61 سوره مبارکه هود فرموده: خداوند شما را در زمین خلق کرد و شما را مأمور به آبادانی آن نمود. جالب است که خداوند متعال به تک‌تک اجزاء طبیعت و ضرورت حفاظت از آن‌ها توجه داشته، به عنوان مثال در آیه 30 سوره مبارکه انبیاء و آیه 164 سوره مبارکه بقره در مورد آب و وابستگی حیات موجودات به آن فرموده است.
به استناد این آیات و ده‌ها آیه و روایت دیگر، جایگاه ارزشمند عناصر زیست محیطی در دین مبین اسلام به وضوح مشخص می‌گردد که با تأسی از کتاب هدایتگر و آسمانی قرآن و همچنین عمل کردن به سیره انبیاء و معصومین(علیهم السلام)، می‌توان میراث‌دار خوبی برای میراث گران‌بهای الهی بود و این امانت را در کمال صحت و سلامت به نسل‌های بعدی هدیه کرد و وظیفه مسلمان بودن را در این خصوص به درستی به جا آورد.
از جنبه قانونی نیز، اهمیت حفاظت از محیط زیست به حدی است که اصل پنجاهم قانون اساسی به این بحث پرداخته و اعلام می‌کند: در جمهوری اسلامی ایران حفاظت از محیط زیست که نسل امروز و نسل‌های بعد باید در آن، حیات اجتماعی روبه رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی می‌گردد؛ لذا فعالیت‌های اقتصادی و غیره که به آلودگی محیط زیست یا تخریب غیرقابل جبران آن منجر گردد ممنوع است بنا بر این با عنایت به اینکه در این اصل از قانون اساسی صراحتاً ضرورت حفاظت از محیط زیست بیان شده، همه ما ساکنین میهن عزیز اسلامی خصوصاً کشاورزان به عنوان قشر تولید کننده که در ارتباط مستقیم با محیط زیست هستند، موظف به تمکین از قانون بوده و باید وظیفه‌شناسی خود را در این مورد به درستی به جا آورد.
همچنین با توجه اینکه اطمینان از سلامت مواد غذایی حق هر مصرف‌کننده است و به واسطه اهمیت حفاظت از منابع طبیعی، محیط زیست و ارتباط تنگاتنگ کشاورزی با مسائل زیست محیطی، لازم است کشاورزان عزیز با تکیه بر وظایف قانونی و شرعی، تحت نظارت کارشناسان مراکز جهاد کشاورزی که در 57 نقطه از لرستان مشغول به فعالیت هستند، نسبت به تغییر نگرش در عملیات کشاورزی اقدام کنند و سهم خودشان در ارتقاء سلامت محیط زیست را به خوبی ادا کنند.
از جمله این تغییر نگرش‌ها، حرکت به سمت کشاورزی پایدار است؛ در تعریف کشاورزی پایدار می‌توان گفت نوعی کشاورزی است که در جهت منافع انسان بوده، کارایی بیشتری در استفاده از منابع دارد و با محیط در توازن است.
به عبارتی کشاورزی پایدار باید از نظر اکولوژیکی مناسب، از نظر اقتصادی توجیه پذیر و از نظر اجتماعی مطلوب باشد.
این نوع کشاورزی، ضمن رفع نیازهای انسان، منابع طبیعی و کیفیت محیط زیست را حفظ کرده و حتی بهبود می‌بخشد. در واقع می‌توان گفت این شیوه کشاورزی، اقتصادی‌ترین و در عین حال سودمندترین نحوه استفاده از انرژی و تبدیل آن به محصولات کشاورزی، بدون تخریب حاصل‌خیزی خاک و کیفیت محیط زیست است.
در کشاورزی پایدار، به منظور کاهش مصرف سموم و کودهای شیمیایی، از تناوب زراعی، کنترل بیولوژیکی عوامل خسارت‌زا و استفاده از شیوه‌های به‌زراعی و به‌نژادی و نیز جایگزینی کود سبز و انواع کودهای حیوانی به جای کودهای شیمیایی استفاده می‌شود و نهایتاً میزان تبعات و اثرات سوء مواد شیمیائی به سلامت انسان، منابع طبیعی، محیط زیست و جوامع روستایی و شهری به حداقل کاهش می‌یابد.
شاید اطلاع از اثرات سوء ترکیبات شیمیایی کشاورزی بر سلامت انسان، مثل انواع سرطان‌ها خصوصاً سرطان روده بزرگ، نقص در سیستم تولیدمثل، ناقص الخلقگی، بیماری‌های تنفسی، بیماری‌هـــای پوستی و بیماری‌های عصبی خصوصاً پارکینسون، باعث شود کشاورزان محترم هم‌استانی، تعهد بیشتری نسبت به ارتقاء سلامت محصولاتی که تولید می‌کنند داشته باشند و با توجه به اثرات نامطلوب تولید و مصرف محصولات کشاورزی ناسالم که بر سلامت انسان خواهد داشت، بی‌دلیل نیست که در آیات مختلف قرآن مجید نسب به طیب(پاکیزه) بودن غذا تأکیید شده است
کشاورزی مرسوم و خصوصاً استفاده بی‌رویه از ترکیبات شیمیایی مثل انواع کودها و سموم آفتکش، نه تنها روی سلامت مصرف‌کنندگان محصولات کشاورزی اثرات نامطلوب دارد بلکه تبعات منفی آن دامن محیط زیست را هم گرفته و باعث آلودگی خاک و منابع آب‌زیرزمینی می‌شود و بر اساس تحقیقات ثابت شده آلودگی آب، سالانه باعث بروز حداقل هزار مورد جدید سرطان و 240 هزار مورد آسیب مغزی در کودکان می‌شود.
بنابراین لازم است کشاورزی پایدار را بیشتر مورد توجه قرار دهیم و از مزایای بی‌شمار آن از جمله افزایش مواد آلی خاک و کاهش مصرف کودهای شیمیائی، کاهش فرسایش خاک و صرفه‌جوئی در عملیات مکانیکی و نهایتاً حفاظت از خاک، پائین بودن هزینه تولید و بازدهی بیشتر اقتصادی، افزایش راندمان تولید به دلیل مصرف کمتر نهاده‌های کشاورزی، حفاظت و صرفه‌جوئی بیشتر کمی و کیفی آب و جلوگیری از اتلاف آن، ایجاد محیط سالم برای پرورش دام، طیور، آبزیان و حفظ نظم محیط زیست استفاده کنیم و منافع بلند مدت و عموم جامعه را به منافع شخصی و کوتاه مدت خود ترجیح دهیم.
انتهای پیام/
منبع فارس نیوز